Oudhistorisch werkstuk

Geachte dames en heren,

Hieronder mijn oudhistorisch werkstuk 'Nicias en Julius Caesar: De belegering van Syracuse en de belegering van Alesia'. Wie geïnteresseerd is kan het lezen en wellicht mij wijzen op zaken die beter kunnen, of iets dergelijks. Mijn excuses voor de # hier en daar, die staan op plaatsen waar eigenlijk literatuurverwijzingen stonden. Ik ben te lui om die er uit te halen.


I. Inleiding

In de vijfde eeuw voor Christus werd de Peloponnesische Oorlog (431 - 403 v.Chr.) uitgevochten tussen Athene en bondgenoten en Sparta en bondgenoten. Tijdens deze oorlog vroeg Segesta, een stad in het noordwesten van Sicilië aan Athene hulp in een conflict met Syracuse, een stad in het zuid-oosten van Sicilië, en besloten de Atheners over te gaan tot de zogeheten ‘Siciliaanse expeditie’#. Tijdens deze expeditie vond de belegering van Syracuse plaats door de Atheense generaal Nicias, als beschreven in de Atheense geschiedschrijver Thucydides zijn werk ‘Geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog’. Syracuse ligt aan zee in het laagland, gedeeltelijk op een klein eiland. Ten noorden van de stad ligt een klif, welke Epipolae genoemd werd.# De stad ligt aan een natuurlijke haven en is zeer goed verdedigbaar.

Zo’n 350 jaar later probeerden de Romeinen de Galliërs met de belegering van Alesia te onderwerpen met een strategie die erg veel leek op die van de Atheners. In tegenstelling tot Syracuse lag Alesia bovenop een heuvel, op grote hoogte. De stad met een bestorming innemen was derhalve dus erg lastig, zo niet onmogelijk.# De belegering van Alesia is uitvoerig beschreven in Caesar’s werk ‘Over de Gallische oorlogen’. Bij gebrek aan ruimte om andere bronnen te raadplegen zal alleen deze gebruikt worden.

In dit werkstuk wil ik onderzoeken of de Romeinse generaal Caesar zich bij de belegering van Alesia heeft laten inspireren door de strategie van de Nicias bij de belegering van Syracuse, als beschreven in het werk ‘Geschiedenis van de Peloponnesische oorlog’ van de Atheense generaal en geschiedschrijver Thucydides. Om tot een antwoord te komen wil ik proberen te bewijzen dat Thucydides zijn werk al in de Oudheid aanzien genoot. Vervolgens wil ik aantonen dat Caesar vermoedelijk goed Grieks kon lezen, zodat ik daardoor de mogelijkheid kan aantonen dat Caesar bekend was met Thucydides. Als dit mogelijk blijkt te zijn wil ik de strategieën naast elkaar leggen en proberen overeenkomsten aan te wijzen.

Wegens de omvang van dit werkstuk ben ik helaas niet in staat om diep in te gaan op triviale zaken. Hoewel men er nu van uit gaat dat Thucydides getracht heeft de waarheid zo accuraat mogelijk weer te geven maar er moet in het oog gehouden worden dat Thucydides een Atheense generaal was, wat toch zeker zijn denkwijze beïnvloed heeft. Ook kan er met zekerheid gezegd worden dat Caesar in zijn werk wellicht zaken weggelaten, verdraaid of verzonnen heeft.


II. Thucydides en Caesar

Hieronder zal gekeken worden of Thucydides reeds in de Oudheid gelezen werd en daarna of Caesar ook in staat was om hem te lezen.

Thucydides begint zijn werk over de Peloponnesische Oorlog met de mededeling dat hij het heeft geschreven als een bezit voor de eeuwigheid, die geraadpleegd kan worden door eenieder die door middel van het verleden inzicht wil krijgen in het heden.#

Donald Kagan begint in zijn werk ‘Thucydides: the reinvention of history’ met de mededeling dat de bestudering van Thucydides nog nooit zo wijd verspreid, intens gelezen of invloedrijk is geweest als in onze tijd, maar hij vermeldt echter niet door wie Thucydides dan in de Oudheid gelezen werd. Wat met zekerheid geconstateerd kan worden is dat Thucydides in ieder geval bekend was bij andere Griekse geschiedschrijvers. Onder hen bevindt zich de geschiedschrijver Plutarchus uit de eerste en tweede eeuw n.Chr.# Deze kwam net als Caesar uit een vooraanstaande familie.

Hoewel Thucydides misschien niet even wijd verspreid gelezen werd als nu, kunnen we wel concluderen dat hij in de Oudheid in ieder geval bekend was bij de vooraanstaanden van de Romeinse samenleving. Er zal nu dan ook gekeken worden of Caesar in staat was om het werk van Thucydides te lezen.

Caesar was lid van de gens Iulia, waardoor hij dus tot de Romeinse adel behoorde. Volgens keizerbiograaf Suetonius, welke rond 121 n.Chr. schreef, werd hij door Marcus Antonius Gnipho op jonge leeftijd onderwezen, vermoedelijk in zowel Latijn als in Grieks.# Suetonius vermeldt ook dat Caesar enige tijd doorbracht als ambassadeur van de koning van Bithynië# en dat hij op Rhodos een opleiding welbesprekendheid genoot onder Apollonius Molo, een Griekse rhetor.#

Zijn opleiding door Gnipho, ambassadeurschap in Bithynië en opleiding onder Apollonius zijn genoeg reden om aan te nemen dat Caesar in staat was om Grieks te lezen. Zelfs als er dus geen versie van Thucydides in het Latijn was is het dus mogelijk dat hij bekend was met het werk van Thucydides.


III. De belegering van Syracuse

Hieronder zal vanwege de omvang van dit werkstuk zeer globaal de belegering van Syracuse door de Atheners beschreven worden.

De Atheners hadden in het begin van de oorlog veel succes. In de eerste slag versloegen zij het Syracusaanse leger en in de lente van 414 v.Chr. wisten zij Epipolae te veroveren en er een fort te bouwen dat door Thucydides ‘de Cirkel’ genoemd werd. In de daaropvolgende dagen begonnen de Atheners met het bouwen van een muur vanaf hun fort om Syracuse over land in te sluiten. De Syracusanen konden de Atheners niet stoppen en deze wisten dan ook de zuidelijke muur af te maken, volgens Thucydides een dubbele muur.#

De Atheners hadden de dubbele muur naar de haven net voltooid toen de Lacedaemoniërs ten westen van hen arriveerden om Syracuse te hulp te schieten, maar de noordelijke muur was nog niet voltooid. Was dat wel gebeurd dan was het gevaar voor Syracuse zeer groot geweest.# De aankomst van de Lacedaemoniërs geeft heel duidelijk aan dat de dubbele muur alleen richting de zuidelijke haven liep en dus niet de Atheners in het noordwesten beschermde. De Atheners hadden de noordelijke muur af moeten maken omdat een zeeblokkade niet zou volstaan, maar deden dit niet.#

Men moet dan ook tot de conclusie komen dat de Atheense muur alleen bedoeld was om de Syracusanen in te sluiten, niet om de Atheners te beschermen tegen gevaar van buitenaf. Dit betekent dat de Atheense generaal Nicias of een aanval helemaal niet had verwacht, of dat hij te hoogmoedig was om hier rekening mee te houden; het resulteerde in een Atheense nederlaag. Volgens Kagan was het Atheense falen vooral te wijten aan Nicias, mede vanwege het feit dat hij er van uitging dat de belegering al gewonnen was voor deze daadwerkelijk over was.#

Bij deze is alle informatie die nodig is voor een vergelijking gegeven. Door zichzelf niet aan de westkant te verdedigen lieten de Atheners de weg open voor de Lacedaemoniërs, wat hen duur zou komen te staan. Hadden zij zich wel ten westen beschermd dan hadden zij een veel sterkere positie gehad en hadden zij zich beter kunnen verdedigen.


IV. De belegering van Alesia

Het eerste belegeringswerk dat door de Romeinen werd gemaakt had een omtrek van zo’n zestien kilometer en er werden op gunstige plekken versterkingen geplaatst.# De leider van de Galliërs besloot toen hij zich realiseerde dat hij en zijn manschappen hopeloos ingesloten zouden worden in Alesia zijn gehele ruiterij eropuit te sturen om de verschillende Gallische stammen hiervan op de hoogte te stellen en om versterking te vragen. Toen Caesar hiervan op de hoogte werd gesteld besloot hij zijn positie te versterken tegen aanvallen van binnenuit, omdat als de hulptroepen niet op tijd zouden arriveren tachtigduizend Gallische keurtroepen zouden vechten tot de dood.#

Na voltooiing hiervan bouwden de Romeinen een soortgelijk schanswerk, maar dan gericht naar de andere kant, tegen de vijand van buitenaf. Daardoor zou zelfs geen grote massa de wachtposten op de schansen kunnen omsingelen, mocht het zo zijn dat hij daar weg moest.# Vanaf dit moment zijn er dus twee muren: een om de Gallische hoofdmacht in te sluiten en één om de Gallische hulptroepen buiten te sluiten.

In tegenstelling tot de belegering van Syracuse waren bij de belegering van Alesia alle verdedigingswerken afgerond vóór hulptroepen konden arriveren. De Romeinen waren derhalve goed voorbereid en wonnen de daaropvolgende slagen allemaal.


V. De verschillen en overeenkomsten

De beide belegeringen vertonen enkele overeenkomsten, maar eigenlijk meer verschillen. Hieronder zal eerst gekeken worden of wat deze overeenkomsten zijn en vervolgens zal gekeken worden naar de verschillen en of deze wel of niet bruikbaar zijn, doordat Caesar misschien gekeken heeft naar de goede en slechte punten van de belegering van Syracuse.

Bij beide belegeringen werd een muur gebouwd om de verdedigers in te sluiten, wat de belangrijkste overeenkomst is omdat dit niet zeer vaak gebeurde. Tevens werd bij beide belegeringen een dubbele muur gebouwd als extra verdediging voor de belegeraars, wat ook niet zeer gebruikelijk was. Ook kwamen bij beide belegeringen hulptroepen om de belegerden te ontzetten. Deze hulptroepen deden in beide gevallen de vechtlust terugkeren.

De verschillen zijn lastiger, maar desondanks niet minder belangrijk. Juist van de fouten van Nicias heeft Caesar wellicht geleerd, omdat als hij deze zou maken hem misschien hetzelfde lot te wachten stond. Er is echter een probleem: daar Thucydides veel minder vertelt in detail over de muur gebouwd door de Atheners, weten wij niet goed hoe deze er uit moet hebben gezien. Hierdoor is het lastig om te zeggen dat de belegerings werken van Caesar erg veel verschilden van die van de Atheners, al kunnen we er veilig van uit gaan dat de Romeinen veel meer expertise hadden als het aan kwam op een belegering.

De hulptroepen hebben een significant verschil gemaakt in het uitpakken van de strijd. Als al eerder aangegeven brachten deze nieuwe vechtlust met zich mee, maar het effect op de belegeraars was in beide gevallen heel verschillend. Zo werden de Atheners compleet verrast door de aankomst van de Lacedaemoniërs, terwijl de Romeinen op de hoogte waren van het feit dat er meer hulptroepen zouden arriveren. Hierdoor hadden de Romeinen zich wél voorbereid, de Atheners niet.


VI. Inspiratie

Vanwege voorgenoemde punten zal ik me dus beperken tot enkele zaken, waarbij ik probeer aan te tonen dat Caesar zich heeft laten inspireren door de belegering van Syracuse. Het paradoxale is dat er juist gekeken moet worden naar de fouten van Nicias om aan te tonen dat Caesar zich door hem heeft laten inspireren.

Een van de grootste fouten van Nicias was dat hij zich volledig concentreerde op het oosten, waardoor de Lacedaemoniërs via het westen ongestoord konden arriveren. Dit was mede omdat hij niet op de hoogte was van hun aanwezigheid. Caesar daarentegen heeft dit wellicht ter harte genomen en heeft niet alleen constant geprobeerd inlichtingen te winnen over de situatie, maar heeft zich ook voorbereid op de aankomst van hulptroepen.

Ook de aandacht die door Caesar aan de muur werd besteed is veel groter en meer geconcentreerd dan dat Nicias deed. De laatste liet namelijk zijn manschappen vrijwel onbeschermd de muur bouwen, terwijl Caesar hier duidelijk maatregelen tegen nam. Ook liet Nicias een tweede muur bouwen voor de eerste muur klaar was, wat Caesar juist niet deed; de eerste muur werd door hem afgemaakt vóór hij aan de tweede muur begon.

Al met al zijn er enkele punten aan te wijzen welke kunnen duiden op het feit dat Caesar met Nicias in zijn achterhoofd Alesia belegerd heeft, maar voor hetzelfde geld is de strategie van Caesar een combinatie geweest van eerdere ervaringen van hemzelf, de militaire kennis die hij daarvoor al had opgedaan en de militaire expertise van het Romeinse leger dat onder hem diende. Aangezien niet in zijn hoofd gekeken kan worden zal het altijd een speculatie blijven.


VII. Conclusie

In dit werkstuk heb ik onderzocht of het mogelijk is dat Caesar zich bij de belegering van Alesia heeft laten inspireren door de strategie van de Atheense generaal Nicias bij de belegering van Syracuse, als beschreven in het werk ‘Geschiedenis van de Peloponnesische oorlog’ van de Atheense generaal en geschiedschrijver Thucydides. In dit werkstuk heb ik voorts moeten concluderen dat inspiratie zeker mogelijk is omdat Thucydides in de Oudheid al bekend was, Caesar vermoedelijk Grieks kon lezen en omdat zijn belegering van Alesia enkele verwijzingen naar de belegering van Syracuse lijkt te bevatten. Een dergelijke conclusie kan echter op dit moment niet hard gemaakt worden. Om hier een definitief antwoord op te geven zal er een meer uitgebreid onderzoek gedaan moeten worden door onderzoekers welke allicht meer af weten van militaire geschiedenis van de Oudheid en welke mijn hypothese hetzij kunnen versterken, hetzij kunnen verwerpen.